ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 12، اسفند 1403 ، شماره پی در پی 106

ضرب‌المثلهای تعلیمی و تربیتی شهرستان کاشمر

صفحه (47 - 60)
حمید زنده دل:دانشجوی دکتری ، رضا مهربان قزلحصار (نویسنده مسئول)، جواد مهربان قزلحصار
تاریخ دریافت مقاله : خرداد 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : شهریور 1403

چکیده

زمینه و هدف: ضرب‌المثلها جزئی ازادبیات شفاهیهستند که در هر زبان و فرهنگی گفته و شنیده میشوند؛ اما موضوعات دربرگیرندۀ ضرب‌المثلها از جامعه ای به جامعۀ دیگر متفاوت بوده و بیانگر مسائل مورد علاقه یا انزجار مردم آن جامعه و در واقع انعکاسی از فرهنگ اصیل و شایع هر جامعه است. این پژوهش قصد دارد با هدف آشنایی بیشتر با فرهنگ عامیانۀ مردم کاشمر، برخی از رایجترین ضرب‌المثلهای این شهرستان را از نظر محتوای تعلیمی و تربیتی مورد بررسی قرار دهد.

روش مطالعه: در این پژوهش تا جایی که امکانپذیر بوده است امثال بصورت میدانی گردآوری شده اند و مرحلۀ بعدی تحقیق و پژوهش در فضای کتابخانه انجام گرفته و از منابع مکتوب استفاده شده است. برای انتقال صحیح تلفظ واژه ها و اصطلاحات گویشی، از الفبای متداول بین شرقشناسان (البته بشکلی ساده تر) استفاده شده است.

یافته ها: یافته های پژوهش مؤید آنند که شکل غالب ارزشهای مورد توجه مردم کاشمر که درضرب‌المثلها بازنمود شده اند در چهار سطح اخلاق اجتماعی و فردی، مسائل و مضامین اقتصادی، آموزه های منفی اخلاقی، و ضرب‌المثلهایی با بار معنایی ناامیدکننده و اعتراض‌آمیز قابل بررسی است.

نتیجه گیری: نتایج تحقیق بیانگر بازنمود نوعی منش اجتماعی است که به تساهل و تاب‌آوری، دیگرخواهی، نکوهش فریبکاری و ریاکاری، نکوهش ظاهرپرستی و مدعیگری، اتکا به نفس و خودباوری، صبر و عدم شتابزدگی، تأمل در سخن گفتن، حیا و خویشتنداری باورمند است. در زمینۀ مسائل اقتصادی نیز دو موضوع اهمیت تلاش و کار، و نکوهش فقر بیش از همه به چشم میخورد. آموزه های منفی نیز به دو دستۀ اصلی تأکید بر خودخواهی و منفعت‌طلبی، و گلایه و انتقاد از وابستگان تقسیم میشود. لازم به ذکر است فضای اغلب این ضرب‌المثلها مثبت، شاد و امیدبخش نیست که بررسی علت و ریشه های آن به پژوهشهای جامعه شناسانه و روانشناسانه نیازمند است.

کلمات کلیدی
ضرب‌المثل , فرهنگ , اجتماع , مفاهیم تعلیمی و تربیتی , شهرستان کاشمر

• آرون، ریمون (1372). مراحل اساسی اندیشه در جامعه شناسی، ترجمۀ باقر پرهام، تهران: علمی و فرهنگی.
• ترکارانی، مجتبی. (1388). «بررسی و سنجش وضعیت مدارای اجتماعی در لرستان». جامعه شناسی مسائل اجتماعی ایران، (3) 13، صص 133-159.
• حر عاملی، محمدبن حسن. (1370). وسایل الشیعه الی التحصیل مسائل الشریعه، جلد27، قم: مؤسسۀ آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
• دلشاد، شباهنگ. (1393). نوعدوستی، تهران: پندار تابان.
• ذوالفقاری، حسن و طباطبایی، سیدمهدی (1394) «کاربرد ضرب‌المثلهای فارسی در غزلیات بیدل» ادب فارسی (2) 5، صص 57-76.
• رضایی، حمید و ظاهری عبدوند، ابراهیم (1397) «هویت دینی در ضرب‌المثلهای بختیاری» فرهنگ و ادبیات عامه (21) 6، صص 226-251.
• زرینکوب، عبدالحسین. (1357). یادداشتها و اندیشه ها، تهران: جاویدان.
• سپاهی، محمداکبر (1402) «آموزه های منفی در ضرب‌المثلهای فارسی» فرهنگ و ادبیات عامه، (52) 11، صص 29-61.
• مجلسی، محمدباقر. (1375). بحارالانوار، ترجمۀ محمدباقر بهبودی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
• معصومی، محسن و رحیمی‌نژاد، ویدا (1391) «زن و ضرب‌المثلهای جنسیتی» زبان و ادب فارسی (11) 4، صص 135-158.
• ملاکی، زهره و فیاض، مختار (1395) «بررسی مبانی استعاری ضرب‌المثلهای دینی – مذهبی» کهن‌نامۀ ادب پارسی (3) 7، صص 111-130.